Każdy wierzyciel chce jak najszybciej odzyskać swojej należności. Szybkość jest często kluczowa w tym postępowaniu dla realizacji jego podstawowej funkcji czyli zaspokojenia swojego roszczenia. Przystąpienie do egzekucji poprzedzało prowadzenie czasochłonnego i kosztowanego procesu sądowego. Często i po jego zakończeniu daleko było wierzycielowi do dostrzeżenia „światełka w tunelu” . Przed nim jawiła się konieczność „przebrnięcia” przez nader sformalizowane ,a co za tym idzie czasochłonne postępowanie egzekucyjne. Odpowiedzią na te mankamenty są propozycje zawarte w ustawie z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 poz. 1311), która weszła w życie z dniem 8 września 2016 roku. Spośród szeregu zmian w zarysie przedstawię te ,które dotyczą właśnie postępowania egzekucyjnego. Przewidziane nowe rozwiązania, czy też uproszczenie niektórych dotychczasowych instytucji, powinny moim zdaniem, w krótkim czasie wpłynąć pozytywnie na przebieg tego postępowania Powyższe powinno zapewnić wyższy niż dotychczas stopień zaspokojenia wierzycieli.
Omawiając nowe regulacje rozpocząć należy od zmian dotyczących samej treści wniosku egzekucyjnego. Zgodnie z poprzednio obowiązującymi przepisami, we wniosku o wszczęcie egzekucji wierzyciel był zobowiązany wskazać sposoby egzekucji, które powinny być zastosowane przez komornika (egzekucja z rachunku bankowego, ruchomości, itp). W praktyce, gdy komornik dysponował wiedzą o majątku dłużnika, do którego można by skierować egzekucję, a który to majątek nie został wskazany we wniosku wierzyciela rodziło to konieczność każdorazowego zawiadamiania wierzyciela o istnieniu takiego majątku, po to by złożył on formalny wniosek w tym zakresie. Nie trudno dostrzec podstawową konsekwencję takiego rozwiązania – wydłużanie trwania postępowania. Obecnie, wierzyciel w treści wniosku o wszczęcie egzekucji nie jest zobligowany do wskazywania sposobów egzekucji. Komornik jest władny do skierowania egzekucji z urzędu do wszystkich składników majątku dłużnika za wyjątkiem nieruchomości (w tym zakresie wymagany będzie odrębny wniosek wierzyciela).Wydaje się to rozwiązaniem racjonalnym.
Ustawa wprowadza poważne zmiany powodujące dalszą informatyzację postępowania egzekucyjnego. Dotychczas, gdy wierzyciel dysponował prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym (EPU), możliwe było złożenie do komornika w drodze elektronicznej wniosku o wszczęcie egzekucji. Niestety dalsza korespondencja pomiędzy organem egzekucyjnym a wierzycielem odbywała się w formie papierowej, co znowu opóźniało tok postępowania i generowało koszty. Obecnie także inne pisma (wnioski, oświadczenia) będą mogły być składane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, a jeżeli wierzyciel oficjalnie zdecyduje się na wnoszenie pism z wykorzystaniem takiego systemu, forma taka będzie wyłączna. Doręczenia w drodze elektronicznej dokonywane na linii korespondencji komornicy-organy podatkowe, a także komornicy-administracyjne organy podatkowe. Zmiana procedury w tym zakresie na pewno przyczyni się do sprawnego przebiegu podejmowanych w toku tego postępowania czynności ,przy założeniu sprawności działania samego systemu informatycznego.
Dużym novum jest wprowadzenie instytucji tzw. licytacji elektronicznej. Licytacja taka w zakresie rzeczy ruchomych odbywać się będzie na wniosek wierzyciela i będzie dopuszczalna wówczas, gdy zajęte ruchomości przekazane zostaną pod dozór innej osobie niż dłużnik. Licytacje będą odbywać się przy wykorzystaniu specjalnego systemu teleinformatycznego, do którego zainteresowani będą mieć zapewniony dostęp w każdym sądzie rejonowym. Również samo obwieszczenie o licytacji dokonywane będzie przez komornika za pośrednictwem wyżej wspomnianego systemu, podobnie jak udzielenie przybicia licytantowi, który zaofiarował najwyższą cenę. Osoba taka zobowiązana będzie do uiszczenia ceny do godziny 15.00 dnia następnego po uzyskaniu zawiadomieniu o udzieleniu przybicia. Cena będzie mogła być zapłacona z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego bądź też tradycyjnie, tj. gotówką lub przelewem bankowym.
Kolejnym znacznym uproszczeniem wynikającym z informatyzacji postępowania egzekucyjnego jest rozwiązanie dotyczące zajęcia rachunku bankowego dłużnika. Dotychczas, powyższa czynność, będąca de facto jednym z pierwszych i najczęstszych sposobów egzekucji, odbywała się w drodze tradycyjnej korespondencji pocztowej pomiędzy komornikiem a bankiem. Powodowało to przewlekłości, a w skrajnych przypadkach prowadziło do nieskuteczności zajęcia rachunku (dłużnik był zwyczajnie szybszy). Zgodnie z nowym stanem prawnym do zajęcia rachunków bankowych, jak również do wszelkich zawiadomień na linii komornik-bank, dochodzić będzie w formie elektronicznej przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego.
Zmianą innej natury jest ograniczenie możliwości skarżenia czynności komorników. Do tej pory praktycznie każda czynność komornika (postanowienie, zarządzenie) podlegała zaskarżeniu za pomocą tzw. skargi na czynność komornika. W praktyce dłużnicy, w majestacie prawa paraliżowali praktycznie postępowanie skarżąc niemalże wszystkie czynności komornika. Po złożeniu skargi do sądu rejonowego komornik musiał dostarczyć Sądowi akta sprawy . Sąd rozpoznawał skargę wydając postanowienie , na które (w większości przypadków)przysługiwało zażalenie do sądu okręgowego. Skorzystanie zatem przez dłużnika z postępowania skargowego opóźniało egzekucję przeciętnie ,z uwagi na stan obciążenia sądów o ładnych kilka miesięcy. Wierzyciel musiał w bezsilności czekać. Obecnie wykluczono możliwoś
składania skarg na niektóre czynności komornika. Powyższe dotyczy w np. zawiadomień o planowanym terminie czynności oraz zarządzeń o wezwaniu do usunięcia braków pisma.
Kolejną korzystną zmianą związaną z postępowaniem skargowym jest wprowadzenie zasady, że skarga składana nie będzie bezpośrednio do sądu, lecz za pośrednictwem komornika. Jeżeli komornik, po zapoznaniu się z jej treścią, uzna ją za uzasadnioną w całości, będzie mógł skargę od razu uwzględnić. Nie będzie zatem w takim przypadku konieczności przekazywania jej dalej do sądu rejonowego. W przypadkach uznania zasadności skargi przez organ egzekucyjny, postępowanie skargowe zakończy się u komornika.
Znaczącej modyfikacji uległy przepisy dotyczące rozstrzygania zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej. W obowiązującym dotychczas stanie prawnym, w przypadku skierowania egzekucji do jednego składnika majątku dłużnika (np. ruchomości) przez komornika sądowego oraz administracyjny organ egzekucyjny, akta organów egzekucyjnych uczestniczących w tym zbiegu ( często organów takich było kilka lub kilkanaście z całej Polski) przekazywane były do sądu rejonowego w celu rozstrzygnięcia takiego zbiegu, tj. ustalenia, który z tych organów ma dalej łącznie prowadzić egzekucję. W razie powstania zbiegu wstrzymywano czynności egzekucyjne organów, których zajęcia się zbiegły. Konstrukcja ta skutkowała w praktyce bardzo znaczącą przewlekłością postępowań oraz zupełnie niepotrzebnie absorbowała pracę sądów. Z wejściem w życie nowej ustawy, wprowadzono prostą i bardzo słuszną regułę, zgodnie z którą w przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, jej dalsze prowadzenie należeć będzie do tego organu egzekucyjnego, który jako pierwszy dokonał zajęcia. O ile nie dałoby się w danym przypadku ustalić takiego pierwszeństwa, dalsze prowadzenie egzekucji spoczywać będzie na organie, który prowadzi egzekucję wyższej należności. Zmieniono też zasadę, zgodnie z którą w razie powstania zbiegu egzekucji czynności egzekucyjne obu organów były wstrzymywane. Obecnie nie dochodzi do wstrzymania czynności, natomiast organ egzekucyjny przekazujący sprawę do dalszego prowadzenia do organu, który wcześniej wszczął egzekucję, zobowiązany będzie jedynie do powiadomienia o tym fakcie uczestników postępowania. Omówione powyżej po krótce zmiany to zaiste „rewolucja”; ustawodawca odszedł bowiem od dotychczasowego modelu rozstrzygania przez sąd na podstawie analizy akt obu postępowań sądowych, na rzecz przejrzystego modelu ustawowego. Praktyka od lat podnosiła absolutną bezcelowość angażowania Sądu do bardzo czasochłonnego postępowania ( samo skompletowanie akt trwało często nawet przy sprawnie działającym orzekającym kilka miesięcy tylko po to by wskazać organ, który miał być kontynuatorem postępowań, w których do zbiegu doszło.
Autor zmiany legislacyjne procedury egzekucyjnej ocenia pozytywnie. Wydaje się, że spowodują skrócenie postępowań egzekucyjnych oraz zwiększą ich skuteczność. Niektóre z proponowanych zmian (rozpoznawanie skarg na czynności komorników, rozstrzyganie zbiegów egzekucji) mają wręcz przełomowy charakter. Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o komornikach i egzekucji, w szczególności odformalizowanie poszczególnych procedur wraz z równoległą informatyzacją postępowania, sprzyjać winna poprawie efektywności egzekucji jako takiej.